Wypalenie zawodowe chorobą cywilizacyjną XXI wieku?

Razem z tak, wydawałoby się nieoczywistymi w tym przypadku problemami (m.in. związanymi z bezrobociem oraz z warunkami zatrudnienia czy stresem związanym ze zmianą pracy) WHO wpisała wypalenie zawodowe do międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD-11). Istotne jest to, że problem ten traktowany jest jako syndrom choroby, a nie jako jednostka chorobowa oraz to, że klasyfikacja ta jeszcze oficjalnie w Polsce nie obowiązuje, ale o tym na końcu.

Wypaleniem zawodowym jest sytuacja, w której praca przynosząca do tej pory satysfakcję i poczucie spełnienia czy też zwyczajnie przyjemność teraz staje się przyczyną permanentnego stresu oraz znużenia (zarówno psychicznego jak i fizycznego). W konsekwencji pojawia się u pracownika niechęć do przychodzenia do pracy, do wykonywania jej, a nawet niechęć do współpracowników.

Zasadniczo można wyróżnić trzy główne stadia wypalenia zawodowego:

1. wyczerpanie emocjonalne – w tej fazie pracownik cierpi na chroniczne zmęczenie, czuje, że wszystkie obowiązki go, kolokwialnie mówiąc, przerastają i powodują wyczerpanie;
2. depersonalizacja i cynizm – obniża się zaangażowanie pracownika w jego obowiązki oraz w kontaktach z kolegami z pracy czy z klientami;
3. poczucie braku kompetencji i osiągnięć – innymi słowy jest to obniżenie oceny własnych dokonań, patrzenie na wszystkie podejmowane działania przez negatywny pryzmat.

Należy zwracać uwagę na jak najwcześniejsze oznaki wskazujące na wypalenie zawodowe ponieważ „niezaopiekowane” może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Nie ma jednoznacznej listy, na której można odhaczać objawy i jak się skreśli ich odpowiednią ilość to wychodzi bingo (i choroba), zresztą nie ma tak przy żadnym innym syndromie czy schorzeniu. Ile pracowników tyle może być objawów, poniżej zostaną zaprezentowane te najpopularniejsze, wynikające z opisanych wyżej faz.

Wypalenie zawodowe wydaje się być nie do wykrycia, głównie dlatego, że pierwsze znaki wysyłane przez organizm są często ignorowane, mylone z fatygą, zmęczeniem czy przepracowaniem. Wiele osób traktuje to jako przejściowy stan, na który zaradzi wyspanie się, weekendowy relaks czy urlop, a problem leży znacznie głębiej i jest dużo poważniejszy, takie doraźne działania nie pomogą. Można to porównać do próby ratowania tonącej łodzi z dziurą w pokładzie za pomocą wiadra i taśmy klejącej.

Na co więc zwracać uwagę? Paradoksalnie właśnie na wymienioną fatygę i zmęczenie, problemy ze snem, problemy żołądkowe, rozdrażnienie, narastanie tzw. syndromu oszusta, spadek zaangażowania i wiele, wiele innych. Istotne jest, żeby zidentyfikować te problemy w ich wczesnym stadium i zaobserwować a) cz są one przewlekłe i b) czy są związane z pracą. Problem wypalenia zawodowego nie ogranicza się tylko do pracowniczej sfery życia, ale jest z nią ściśle związany. Przenika on również na sfery prywatne, przekłada się na zaniedbywanie relacji z rodziną, przyjaciółmi, na czynności, które do tej pory sprawiały radość. Praca, stres z nią związany, przytłacza i wręcz paraliżuje do tego stopnia, że nawet w trakcie urlopu, weekendowego wyjazdu, wieczornego wyjścia zaprząta ona myśli i jest źródłem przewlekłego stresu prowadzącego do innych chorób i problemów zdrowotnych.

Jak łatwo można wywnioskować powodu wypalenia zawodowego należy szukać w pracy. Przyczyny można podzielić na te związane z twardymi elementami w miejscu pracy oraz na te miękkie, związane z atmosferą czy współpracownikami.

Ta pierwsza kategoria odnosi się do takich elementów jak niesatysfakcjonujące, nieodpowiednie do kompetencji czy stanowiska wynagrodzenie (zarówno wynagrodzenie zasadnicze jak i wszelkie elementy dodatkowe); stawianie przed pracownikiem wygórowanych wymagań, przeciążanie pracownika obowiązkami; kultura organizacyjna firmy (a czasami jej brak) – zbyt sztywne warunki pracy i pilnowanie każdego, najmniejszego kroku pracownika, co może być odczuwane jako brak zaufania. Albo wręcz odwrotnie pracownik nie ma żadnego wsparcia, żadnej struktury, narasta wtedy poczucie beznadziejności i chaosu.

Patrząc z kolei na czynniki miękkie można wśród nich wyróżnić takie aspekty jak nierozwiązane konflikty z współpracownikami, „ciężka” atmosfera w pracy, poczucie obawy o utratę pracy czy stanowiska. Potrzeba utrzymania wysokiego poziomu efektywności, a przez to narzucanie sobie wręcz niemożliwego do wykonania tempa pracy i celów.

Żeby zapobiec należy szybko wykryć, dlatego należy obserwować czy wypalenie zawodowe nie staje się realnym problemem w życiu naszego pracownika. I odpowiednio szybko reagować. Stan zdrowia pracownika powinien być tak samo ważny, o ile nie ważniejszy niż efekty w pracy. Szczera rozmowa z pracownikiem, transparentność na pewno nie zaszkodzą, a mogą bardzo mocno pomóc.

Także pracownik powinien reagować na jak najwcześniejsze oznaki, takie jak wymienione wyżej nadmierne zmęczenie czy unikanie bliskich kontaktów interpersonalnych, co prowadzi do coraz większej izolacji, utraty wiary we własne umiejętności.

Przede wszystkim żeby nie wpaść w wypalenie należy zadbać, jako pracownik, o well-being, balans pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym. Wyznaczenie takich granic jest ciężkim zadaniem, ale koniecznym do zachowania zdrowia psychicznego. Dobrze jest zapoznać się z metodami radzenia sobie ze stresem, medytować, przekuwać stres w aktywność fizyczną czy też znaleźć sobie dodatkowe zajęcie w postaci hobby.

Nie zawsze jednak jest możliwość zapobiegania, czasami trzeba leczyć. Ważne jest odważyć się poprosić o pomoc i spotkać się z psychologiem, psychoterapeutą, zwyczajnie z profesjonalistą.

Pomimo wpisania wypalenia zawodowego do klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych nie jest ono jeszcze traktowane w Polsce jako oficjalna choroba, na którą jest możliwość wypisania zwolnienia lekarskiego. Powodem tego jest fakt, że ICD-11, która kwalifikuje wypalenie zawodowe jako choroby jeszcze w Polsce nie obowiązuje. Na wdrożenie jej jest 5 lat, natomiast do połowy 2023 roku jest czas na jej przetłumaczenie na język polski.

Reasumując, wypalenie zawodowe jest poważnym problemem mogącym dotknąć każdego, nie należy go traktować lekko.

Dziękuję za Twój czas,
Julia Przybylska